Tăng trưởng kinh tế là một thuật ngữ rất phổ biến trong lĩnh vực kinh tế học. Đó là một chỉ số quan trọng để đo lường sự phát triển và tiến bộ của một nền kinh tế. Vậy tăng trưởng kinh tế là gì? Làm thế nào để đo lường túc độ tăng trưởng kinh tế? Câu trả lời sẽ được trình bày chi tiết thông qua nội dung bài viết sau.
Tăng trưởng kinh tế là gì?
Tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng của GDP hoặc GNP hoặc thu nhập bình quân đầu người trong một thời gian nhất định. Tăng trưởng kinh tế thể hiện sự thay đổi về lượng của nền kinh tế.
Cụ thể:
- Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Products, GDP) hay tổng sản phẩm trong nước là giá trị tính bằng tiền của tất cả sản phẩm và dịch vụ cuối cùng được sản xuất, tạo ra trong phạm vi một nền kinh tế trong một thời gian nhất định (thường là một năm tài chính).
- Tổng sản phẩm quốc dân (Gross National Products, GNP) là giá trị tính bằng tiền của tất cả sản phẩm và dịch vụ cuối cùng được tạo ra bởi công dân một nước trong một thời gian nhất định (thường là một năm). Tổng sản phẩm quốc dân bằng tổng sản phẩm quốc nội cộng với thu nhập ròng.
- Tổng thu nhập bình quân đầu người là tổng sản phẩm quốc gia chia cho dân số.
Hiểu đúng về tăng trưởng kinh tế
Nói một cách đơn giản nhất, tăng trưởng kinh tế đề cập đến sự gia tăng tổng sản lượng trong một nền kinh tế, thường được biểu hiện ở sự gia tăng thu nhập quốc dân. Thông thường đó là lợi nhuận trong sản xuất tăng trưởng cùng với năng suất cận biên trung bình, dẫn đến thu nhập được cải thiện, khuyến khích người tiêu dùng mở hầu bao và mua sắm nhiều hơn, đồng nghĩa với chất lượng cuộc sống và mức sống vật chất cao hơn.
Trong kinh tế học, tăng trưởng thường được mô hình hóa như là một phương trình của vốn vật chất, lực lượng lao động, nguồn nhân lực, và công nghệ. Nói đơn giản, việc cải thiện số lượng hoặc chất lượng của dân số trong độ tuổi lao động, công cụ lao động và cách kết hợp giữa lao động, nguồn vốn và nguyên liệu thô sẽ dẫn đến tăng trưởng sản lượng kinh tế.
Những nhân tố tạo nên tăng trưởng kinh tế
Sau khi nghiên cứu về tăng trưởng kinh tế của các nước phát triển lẫn các nước đang phát triển, những nhà kinh tế học đã phát hiện ra rằng động lực của phát triển kinh tế phải được đi cùng trên bốn bánh xe hay bốn nhân tố của tăng trưởng kinh tế là nguồn nhân lực, nguồn tài nguyên, tư bản và công nghệ.
Bốn nhân tố này khác nhau ở mỗi quốc gia và cách phối hợp giữa chúng cũng khác nhau đưa đến kết quả tương ứng.
Nguồn nhân lực
chất lượng đầu vào của lao động tức là kỹ năng, kiến thức và kỷ luật của đội ngũ lao động là yếu tố quan trọng nhất của tăng trưởng kinh tế. Hầu hết các yếu tố khác như tư bản, nguyên vật liệu, công nghệ đều có thể mua hoặc vay mượn được nhưng nguồn nhân lực thì khó có thể làm điều tương tự.
Các yếu tố như máy móc thiết bị, nguyên vật liệu hay công nghệ sản xuất chỉ có thể phát huy được tối đa hiệu quả bởi đội ngũ lao động có trình độ văn hóa, có sức khỏe và kỷ luật lao động tốt.
Thực tế nghiên cứu các nền kinh tế bị tàn phá sau Chiến tranh thế giới lần thứ II cho thấy mặc dù hầu hết tư bản bị phá hủy nhưng những nước có nguồn nhân lực chất lượng cao vẫn có thể phục hồi và phát triển kinh tế một cách ngoạn mục.
Một ví dụ là nước Đức, một lượng lớn tư bản của nước Đức bị tàn phá trong Đại chiến thế giới lần thứ hai, tuy nhiên vốn nhân lực của lực lượng lao động nước Đức vẫn tồn tại. Với những kỹ năng này, nước Đức đã phục hồi nhanh chóng sau năm 1945. Nếu không có số vốn nhân lực này thì sẽ không bao giờ có sự thần kỳ của nước Đức thời hậu chiến.
Nguồn tài nguyên thiên nhiên
Là một trong những yếu tố sản xuất cổ điển, những tài nguyên quan trọng nhất là đất đai, khoáng sản, đặc biệt là dầu mỏ, rừng và nguồn nước. Tài nguyên thiên nhiên có vai trò quan trọng để phát triển kinh tế, có những nước được thiên nhiên ưu đãi một trữ lượng dầu mỏ lớn có thể đạt được mức thu nhập cao gần như hoàn toàn dựa vào đó như Ả rập Xê út.
Tuy nhiên, các nước sản xuất dầu mỏ là ngoại lệ chứ không phải quy luật, việc sở hữu nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú không quyết định một quốc gia có thu nhập cao. Nhật Bản là một nước gần như không có tài nguyên thiên nhiên nhưng nhờ tập trung sản xuất các sản phẩm có hàm lượng lao động, tư bản, công nghệ cao nên vẫn có nền kinh tế đứng thứ hai trên thế giới về quy mô.
Tư bản
Là một trong những nhân tố sản xuất, tùy theo mức độ tư bản mà người lao động được sử dụng những máy móc, thiết bị…nhiều hay ít (tỷ lệ tư bản trên mỗi lao động) và tạo ra sản lượng cao hay thấp. Để có được tư bản, phải thực hiện đầu tư nghĩa là hy sinh tiêu dùng cho tương lai. Điều này đặc biệt quan trọng trong sự phát triển dài hạn, những quốc gia có tỷ lệ đầu tư tính trên GDP cao thường có được sự tăng trưởng cao và bền vững.
Tuy nhiên, tư bản không chỉ là máy móc, thiết bị do tư nhân dầu tư cho sản xuất nó còn là tư bản cố định xã hội, những thứ tạo tiền đề cho sản xuất và thương mại phát triển. Tư bản cố định xã hội thường là những dự án quy mô lớn, gần như không thể chia nhỏ được và nhiều khi có lợi suất tăng dần theo quy mô nên phải do chính phủ thực hiện. Ví dụ: hạ tầng của sản xuất (đường giao thông, mạng lưới điện quốc gia…), sức khỏe cộng đồng, thủy lợi….
Công nghệ
Trong suốt lịch sử loài người, tăng trưởng kinh tế rõ ràng không phải là sự sao chép giản đơn, là việc đơn thuần chỉ tăng thêm lao động và tư bản, ngược lại, nó là quá trình không ngừng thay đổi công nghệ sản xuất. Công nghệ sản xuất cho phép cùng một lượng lao động và tư bản có thể tạo ra sản lượng cao hơn, nghĩa là quá trình sản xuất có hiệu quả hơn.
Công nghệ phát triển ngày càng nhanh chóng và ngày nay công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới… có những bước tiến như vũ bão góp phần gia tăng hiệu quả của sản xuất.
Tuy nhiên, thay đổi công nghệ không chỉ thuần túy là việc tìm tòi, nghiên cứu; công nghệ có phát triển và ứng dụng một cách nhanh chóng được là nhờ “phần thưởng cho sự đổi mới” – sự duy trì cơ chế cho phép những sáng chế, phát minh được bảo vệ và được trả tiền một cách xứng đáng.
Tăng trưởng kinh tế bao gồm những giai đoạn nào?
Nền kinh tế thăng trầm qua từng giai đoạn khác nhau, chuyển động này được gọi là “chu kỳ kinh tế.” Nó bao gồm bốn giai đoạn:
- Tăng trưởng – Trong giai đoạn này, việc làm, thu nhập, sản xuất công nghiệp và doanh số bán hàng đều tăng và GDP thực tăng.
- Đỉnh – Đây là khi sự mở rộng kinh tế đạt đến mức cao nhất.
- Suy thoái – Trong giai đoạn này, tất cả các yếu tố của quá trình mở rộng đều bắt đầu suy giảm đáng kể, lan rộng khắp nền kinh tế.
- Đáy – Sự suy thoái kinh tế chạm đến mức thấp nhất của nó.
Một chu kỳ kinh tế được xác định từ đỉnh đến đỉnh hoặc từ đáy đến đáy với thời gian thường không đều nhau. Có thể sẽ có một khoảng thời gian thu hẹp trong giai đoạn tăng trưởng và ngược lại. Kể từ Thế chiến II, nền kinh tế Hoa Kỳ đã trải qua nhiều giai đoạn tăng trưởng hơn là suy thoái.
Từ năm 1945 đến 2019, một chu kỳ tăng trưởng trung bình kéo dài khoảng 65 tháng, trong khi thời gian suy thoái trung bình chỉ 11 tháng. Tuy nhiên, cuộc Đại suy thoái, từ tháng 12 năm 2007 đến tháng 6 năm 2009, đã kéo dài 18 tháng. Sau đó, pha tăng trưởng dài nhất được ghi nhận – 128 tháng, kéo dài đến năm 2020 và bị ngắt quãng bởi đại dịch COVID-19.
Tầm quan trọng của tăng trưởng kinh tế
Nói đơn giản, tăng trưởng kinh tế có nghĩa là người dân có nhiều thứ hơn, không chỉ đơn giản là tiền, hàng hóa hay dịch vụ mà cả chính trị. Nói cách khác, tăng trưởng kinh tế có thể thúc đẩy tiến bộ xã hội.
Một cuộc nghiên cứu kéo dài 10 năm do Viện Nghiên cứu Kinh tế Phát triển Thế giới thuộc Đại học Liên Hợp Quốc thực hiện cho thấy hầu hết các quốc gia thành công trong việc giảm nghèo và tăng khả năng tiếp cận hàng hóa công tới người dân đều dựa trên sự tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. Nếu lợi ích chỉ dành cho một nhóm ưu tú, tăng trưởng sẽ không được duy trì.
Làm thế nào để tạo đo lương tăng trưởng kinh tế?
Để đo lường tăng trưởng kinh tế có thể dùng mức tăng trưởng tuyệt đối, tốc độ tăng trưởng kinh tế hoặc tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm trong một giai đoạn.
Mức tăng trưởng tuyệt đối là mức chênh lệch quy mô kinh tế giữa hai kỳ cần so sánh.
Tốc độ tăng trưởng kinh tế được tính bằng cách lấy chênh lệch giữa quy mô kinh tế kỳ hiện tại so với quy mô kinh tế kỳ trước chia cho quy mô kinh tế kỳ trước. Tốc độ tăng trưởng kinh tế được thể hiện bằng đơn vị %.
Biểu diễn bằng toán học, sẽ có công thức:
y = dY/Y × 100(%)
Trong đó Y là quy mô của nền kinh tế, và y là tốc độ tăng trưởng. Nếu quy mô kinh tế được đo bằng GDP (hay GNP) danh nghĩa, thì sẽ có tốc độ tăng trưởng GDP (hoặc GNP) danh nghĩa. Còn nếu quy mô kinh tế được đo bằng GDP (hay GNP) thực tế, thì sẽ có tốc độ tăng trưởng GDP (hay GNP) thực tế. Thông thường, tăng trưởng kinh tế dùng chỉ tiêu thực tế hơn là các chỉ tiêu danh nghĩa.
Những cách phổ biến để tạo ra tăng trưởng kinh tế
Tạo ra tăng trưởng kinh tế phụ thuộc vào bốn lĩnh vực đóng góp vào nó. Để tạo ra sự phát triển, một xã hội cần phải:
Tăng vốn vật chất
Đầu tiên là sự gia tăng lượng vốn vật chất trong nền kinh tế. Có thêm vốn trong nền kinh tế thường tăng năng suất lao động. Có nhiều công cụ mới hơn, tốt hơn đồng nghĩa với việc người lao động có thể tạo ra nhiều sản lượng hơn trong một khoảng thời gian nhất định. Lấy một ví dụ đơn giản, một người đánh cá bằng lưới sẽ bắt được nhiều cá hơn mỗi giờ so với một người bắt cá bằng cần câu. Tuy nhiên, có hai điều rất quan trọng đối với quá trình này,
Thứ nhất, ai đó trong nền kinh tế phải tiết kiệm (bằng cách hy sinh tiêu dùng hiện tại của họ) để giải phóng các nguồn lực nhằm tạo ra nguồn vốn mới. Ngoài ra, nguồn vốn mới phải đúng loại, đúng nơi, đúng lúc để người lao động thực sự sử dụng có hiệu quả.
Cải tiến công nghệ
Phương pháp thứ hai để tạo ra tăng trưởng kinh tế là cải tiến công nghệ. Một ví dụ cho vấn đề này là sự phát minh ra nhiên liệu xăng; trước khi khả năng tạo năng lượng của xăng được phát hiện, giá trị kinh tế của dầu tương đối thấp. Việc sử dụng xăng đã trở thành một phương pháp tốt & hiệu quả hơn trong quá trình vận chuyển & phân phối hàng hóa.
Công nghệ cải tiến cho phép người lao động sản xuất ra nhiều sản lượng hơn với cùng một lượng tư liệu sản xuất bằng cách kết hợp chúng theo những cách mới có năng suất cao hơn. Giống như tăng trưởng vốn, tốc độ tăng trưởng kỹ thuật phụ thuộc nhiều vào tỷ lệ tiết kiệm và đầu tư, vì chúng cần được nghiên cứu và phát triển trong một thời gian dài.
Phát triển lực lượng lao động
Một cách khác để tạo ra tăng trưởng kinh tế là phát triển lực lượng lao động. Việc có nhiều nhân công hơn sẽ tạo ra nhiều hàng hóa và dịch vụ kinh tế hơn. Trong thế kỷ 19, dòng lao động nhập cư rẻ & năng suất cao đã đóng góp một phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế tại Mỹ.
Tuy nhiên, cũng giống như tăng trưởng dựa vào vốn, có một số điều kiện quan trọng đối với quá trình này: việc tăng lực lượng lao động bắt buộc phải làm tăng lượng sản phẩm tiêu thụ cho nhu cầu cơ bản của lao động mới. Vì vậy những người lao động mới cần có năng suất đủ lớn để bù đắp điều này và không phải là những người tiêu dùng ròng.
Ngoài ra, cũng giống như việc bổ sung vốn, điều quan trọng là phải phân bổ đúng loại lao động đến đúng công việc, ở đúng nơi, kết hợp với đúng loại tư liệu sản xuất bổ sung để phát huy tiềm năng sản xuất của họ.
Tăng nguồn nhân lực
Phương pháp cuối cùng là tăng nguồn nhân lực, tức là người lao động cần làm tốt hơn những việc mình làm, nâng cao năng suất thông qua đào tạo kỹ năng & thực hành. Tiết kiệm, đầu tư và chuyên môn hóa là những phương pháp nhất quán và dễ kiểm soát nhất để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Nguồn nhân lực trong bối cảnh này cũng có thể đề cập đến vốn xã hội và thể chế. Hành vi hướng tới sự tin tưởng và tương hỗ xã hội cao hơn, cùng với những đổi mới về chính trị hoặc kinh tế như tăng cường bảo vệ quyền sở hữu, là những nguồn nhân lực cải thiện tăng năng suất của nền kinh tế.
Tổng kết
Như vậy, bài viết trên đã cung cấp thông tin giúp bạn hiểu rõ tăng trưởng kinh tế là gì. Tăng trưởng kinh tế là mục tiêu quan trọng trong việc đánh giá và định hình sự phát triển của một quốc gia. Tuy nhiên, tăng trưởng kinh tế không chỉ là một con số. Nó là một mục tiêu đa chiều mà cần cân nhắc các yếu tố như sự bền vững, phân phối công bằng và ảnh hưởng đến môi trường.
